Seksoa heeft 28 maart 2014 een artikel geplaatst over het het online SOA zelftesten:
Esmee is een student van 19 jaar. In de afgelopen drie maanden heeft ze twee keer een onveilige one night-stand gehad. Eén van deze jongens was van Oost-Europese afkomst. Hoewel ze geen klachten heeft, maakt ze zich zorgen over een soa. Ze vindt het vervelend om hiervoor naar een huisarts te gaan en besluit om een soatest via internet te bestellen. Ze zoekt op ‘soatest’ en komt bij een aanbieder waarop een keurmerk ‘betrouwbare zelftest’ te zien is. Er staat duidelijk aangegeven welke informatie ze moet lezen voordat ze een test kan bestellen. Ze doorloopt stapsgewijs een digitale testwijzer en komt uit op chlamydia, gonorroe, syfilis, hiv en hepatitis B. Omdat ze ook orale seks heeft gehad, moet ze ook testmateriaal afnemen in de mond. Ze realiseert zich dat ze nog niet kan testen op hepatitis B of hiv omdat het laatste risicocontact nog maar één maand geleden is. Ze besluit een maand te wachten met het doen van een zelftest op hiv en hepatitis B. Deze testen bestelt ze al wel vast. Het zijn testen waarvoor thuis materiaal afgenomen wordt die in een laboratorium geanalyseerd worden.
Esmee is een fictief voorbeeld. In werkelijkheid gaat het vaak heel anders. Mensen die een soatest bestellen via internet weten lang niet altijd op welke soa’s ze zich zouden moeten testen en op welke lichaamslocaties materialen afgenomen moeten worden. Dit heeft te maken met het feit dat in veel gevallen de informatie op website van zelftest aanbieders te wensen over laat. Ook zijn er nog veel websites die zogenaamde doe-het-zelftests op soa aanbieden. Dit zijn testen waarbij het materiaal thuis wordt afgenomen en geanalyseerd. De betrouwbaarheid van deze uitkomsten is op zijn minst twijfelachtig te noemen.
In 2013 heeft Soa Aids Nederland onderzocht wat de stand van zaken is op het gebied van zelftesten voor soa’s . In het rapport Soa-testen, zelf doen of laten (doen)? wordt een onderscheid gemaakt tussen de doe-het-zelftest ende lab-zelftest voor soa’s (waaronder hiv). Doe-het-zelftesten zijn onderzoekjes die door de consument zelf worden afgenomen en afgelezen. Lab-zelftesten koopt de consument zonder tussenkomst van arts of apotheker. Afname van materiaal kan thuis plaatsvinden of in het laboratorium. Verwerking en het aflezen van de diagnose gebeurt in het laboratorium.
Het rapport bouwt voort op het in 2011 verschenen Soa Aids Nederland-rapport ‘Soa-zelftests; handig thuis of verder van huis’.In 2007 verscheen ook een artikel over thuistesten in Seksoa.
Stand van zaken
Het zelf testen op soa’s komt steeds vaker voor. De testen kunnen waardevolle aanvullingen zijn op soatesten die door professionals worden uitgevoerd. Helaas zijn niet alle testen betrouwbaar en is informatievoorziening vaak gebrekkig. Uit onderzoek komen de volgende conclusies naar voren:
Doe-het-zelftests. In Nederland is een ruim (en wisselend) online aanbod aan doe-hetzelf-tests. Bij de meerderheid (20/25) van de in 2013 onderzochte soa-doe-het-zelftests op de Nederlandse markt ontbreekt de CE-markering. Een CE-markering is een verklaring dat het product voldoet aan de Europese richtlijnen. Een dergelijke verklaring is vereist om op de Europese markt te worden toegelaten. De huidige normen, regelgeving en toetsing rondom deze CE markering zijn echter ontoereikend en is dus zeker geen garantie voor kwaliteit. Voor de consument is nauwelijks na te gaan of er sprake is van een kwalitatief goede test. Voor zover te beoordelen uit de literatuur is de betrouwbaarheid van de meeste soa-doe-het-zelftests vooralsnog (zeer) laag met uitzondering van de OraQuick Advance HIV Test. Deze mondvochttest op hiv is onlangs op de Amerikaanse markt voor zelftestdoeleinden toegelaten. In Nederland mag vooralsnog een hiv-test alleen via artsen en apothekers worden verkocht. De kwaliteit van informatievoorziening bij doe-het-zelftests is zeer laag. Er wordt bijvoorbeeld geen informatie gegeven over de keuze van de soa-test. Ook ontbreekt bij alle aanbieders informatie over soa-preventie, partnerwaarschuwing en windowfase. En geen enkele verkoper biedt begeleiding of nazorg bij een positieve testuitslag.
Lab-zelftests. Het aanbod van lab-zelftests is sinds 2011 toegenomen. Bij de meerderheid van de lab-zelftests is kwaliteit geborgd, omdat zeven van de negen labs CCKL (een onafhankelijke instelling die medische kwaliteit toetst) geaccrediteerd zijn. Naast goede testkwaliteit is het niveau van de meegeleverde informatievoorziening ook redelijk tot hoog. Het kwaliteitsverschil tussen de verschillende lab-zelftests wordt veroorzaakt door verschillen in informatievoorziening over bijvoorbeeld het aanbieden van anale en orale testen op indicatie, het aanbod van een vollediger soa-testpakket en de mate van begeleiding en nazorg. Uitgebreide resultaten zijn te lezen in het rapport: Soa-testen, zelf doen of laten (doen)?
De toekomst
Twee online aanbieders (willekeurig in die zin dat Seksoa hieraan geen waardeoordeel wil koppelen) geven hun visie op de toekomst van soazelftests:
Marlous Ratten van Soa Poli online:
“Zelfmanagement binnen de zorg is de afgelopen jaren heel gewoon geworden. Mensen kijken op internet waaraan zij moeten voldoen om gratis via de GGD getest te worden en hoe ze goedkoop kunnen testen. De aanscherping van de VWS criteria maakt dat niet iedereen meer in aanmerking komt voor een gratis soatest en door het stijgen van het eigen risico van de zorgverzekering, zullen steeds meer mensen op zoek gaan naar online alternatieven. Het gat in de zorg wordt opgevuld door commerciële aanbieders. In de toekomst zal de groep aanbieders waarschijnlijk toenemen. Wij zijn van mening dat de consument gesteund moet worden in het maken van een verantwoorde keuze als hij de reguliere hulpverlening niet wil of mag aanspreken. De verbinding tussen huisarts, GGD en betrouwbare commerciële aanbieders is essentieel. Met testen alleen is een klant niet altijd geholpen. Als nazorg nodig is dan zou hij door een bevoegd zorgverlener (huisarts of GGD) geholpen moeten worden zonder opnieuw te testen. Beleid ontwikkelen op het behandelen en opnieuw testen van soa, na een online soa test, is wenselijk om tot een effectievere en kostenbesparende soa-bestrijding te komen.”
Koenraad Vermey, namens Man tot Man testlab:
“Testlab hoort wat ons betreft niet thuis in het rijtje zelftests. Testlab is een samenwerking tussen verschillende GGD’en en hun testlaboratoria en valt binnen de regeling Aanvullende Seksuele Gezondheidszorg (ASG). Testlab biedt aan mannen die seks hebben met mannen (MSM) de mogelijkheid om via Mantotman.nl eenvoudig een online testaanvraagformulier in te vullen. Met dit formulier kunnen MSM voor een gratis, laagdrempelige en anonieme soa- en hiv-test naar een gekwalificeerd afnamecentrum en laboratorium gaan, op het moment dat zij willen. Het enige dat gebruikers zelf inleveren of afnemen, is het urinemonster en de anale kweek. Een professional neemt bloed en de orale kweek af. Vervolgens test het laboratorium de materialen , verwerkt de GGD de uitslagen en krijgt de gebruiker binnen twee weken per e-mail de melding dat de uitslag bekend is. Bij een positieve uitslag moet hij contact opnemen met de lokale GGD voor het specifieke testresultaat. Zo zorgen we ervoor dat mannen voor adequate behandeling, counseling en indien nodig voor vervolgonderzoek op de soa-poli komen. Hoewel er steeds betrouwbaarder zelftesten op de markt komen, ligt de toekomst van laagdrempelig testen wat ons betreft bij een hybride vorm van online testaanvragen en reguliere soa-zorg. Testlab is hier een goed voorbeeld van. Testlab vergroot het bereik van de soa-poli en spreekt andere doelgroepen aan die nu onvoldoende getest worden. Bovendien biedt het aan MSM die zich regelmatig willen laten testen een alternatief voor de soa-poli of huisarts. Daardoor kan testen via Testlab de kosteneffectiviteit van soa- en hiv-testen verbeteren. We weten dat voor sommige mannen het counselingsgesprek op de poli een drempel is. Tegelijkertijd maakt counseling wel onderdeel uit van goede soa-zorg. Het ontbreken van individuele counseling in de Testlab-procedure wordt opgevangen door de rijke informatie en persoonlijke adviesmodules die op Mantotman.nl te vinden zijn. Bovendien worden degenen die via Testlab positief testen, alsnog op de soa-poli gezien. Met dit geïntegreerde aanbod ondersteunt Man tot Man een gezond seksleven van MSM.”
Standpunt Soa Aids Nederland
Soa Aids Nederland raadt aan om soa- en hiv-testen te laten verlopen via professionele zorgverleners (GGD, huisarts, specialist) zodat in samenspraak met de cliënt en conform geldend testbeleid wordt gehandeld. Voor patiënten die dit wensen, is zelftesten een optie, mits er sprake is van een wettelijk toegestane, goede test en van goede begeleiding bij het testproces. De zogenaamde lab-zelftests voor soa vormen op dit moment het beste alternatief voor consumenten die niet naar de GGD of huisarts willen gaan. Ook voor personen uit zogenaamde hoog risico groepen (zoals mannen die seks hebben met mannen) die niet naar soa-poli of huisarts willen gaan, kunnen zelftesten - mits op doeltreffende en doelmatige wijze ingezet - bijdragen aan vroege opsporing en tijdige behandeling. Naar verwachting zullen de zelftestmogelijkheden in de toekomst zich verder uitbreiden. Het aanscherpen van de kwaliteitsnormen en het borgen van de informatievoorziening naar de consument is dan ook van cruciaal belang. Het hier eerder genoemde rapport van Soa Aids Nederland beveelt goede monitoring en evaluatie van de testen aan, waaronder onderzoek naar mogelijkheden en beperkingen van zelftesten en onderzoek naar eventuele barrières in de betrokken keten.
Artikel 3283. Lees meer in de Seksoa app.
Aanvullend op dit artikel een radio interview met Hannah Bos arts infectieziekten Soa Aids Nederland waarin zij pleit voor een keurmerk:Beluister hier het radio-fragment
